Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeği (WÇZÖ-IV / WISC-IV)

Weschler Intelligence Scale for Children-IV (WISC-IV)

6 yaş 0 ay ile 16 yaş 11 ay aralığındaki çocuklara uygulanan zeka testidir. Çocukların zihinsel performanslarını, bilişsel yeteneklerini ölçen, klinik bir ölçme aracıdır. WISC-4, çocuğun zekasının belirlenmesinin yanı sıra, aşağıda bahsedilen tüm alanlardaki yeteneklerini tespit ettikten sonra gerekli yönlendirmelerin yapılması için uygulanır. Tüm dünya ve ülkemizdeki en kapsamlı, en geçerli ve en güncel zeka testidir. Türkiye’deki norm çalışmaları 2013 yılında tamamlanmıştır; güvenirlik ve geçerlilik bakımından kanıtlanmış bir uygulamadır. Konuşurken genellikle Wisc4 olarak kullanılır.

Psikometrik bağlamda zeka; kişinin farklı zihinsel becerilerini ölçmek için geliştirilmiş, alt testlerden oluşan bir test bataryasında gösterdiği başarının, aynı yaştaki ve özellikteki norm grubunun başarısı ile karşılaştırılması sonucu elde edilen tekil bir sayı yani IQ olarak tanımlanabilir. Yani bir zeka testi olan WISC-4, çocukların ve gençlerin hem kendi yaş grubu içindeki beceri düzeylerini hem de kendi içlerindeki güçlü yanlarını ve desteklenmesi gereken becerilerini değerlendirmektedir. WISC-4 testi bugün birçok psikolojik problemi tespit edebilmede veya daha iyi anlamada da çok önemli ipuçları vermektedir:

• Çocuğun potansiyelini tanımak
• Zeka durumunu anlamak
• Öğrenme güçlüğü, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi tanısal durumlarda ayırıcı tanıya gidebilmek
• Ders başarısızlığı
• Algılama ve anlama güçlüğü
• Okula uyum sorunları
• İçe kapanıklık
• Sosyal kaygılar
• Okul fobisi
• Özgüven eksikliği
• İletişim problemleri
• Sınav kaygısı
• Alt ıslatma
• İnatçılık, saldırganlık, karşıt olma-karşıt gelme bozukluğu, dürtü kontrol bozuklukları, evden-okuldan kaçma

gibi bir çok psikolojik sorunun zeka düzeyi ile bağlantılı olup olmadığının tespit edilmesinde WISC-4 zeka testinden yararlanılmaktadır.

WISC-IV’ün ölçtüğü beceri alanları nelerdir?

WISC-4 çocukların ve gençlerin hem yaş grubu içindeki beceri düzeyini hem de kendi içinde güçlü ya da zayıf alanlarını ve geliştirilmeye ya da desteklenmeye açık becerilerini değerlendirmektedir. Test, bu becerileri 4 ayrı faktörle ortaya koyar. Bu faktörler: sözel kavrama, algısal akıl yürütme, çalışma belleği ve işlemleme hızı becerileridir. Bu faktörleri değerlendirebilmek için 10 temel alt test ve 5 ek test bulunmaktadır. Çocuğa genellikle 10 temel alt test uygulanmakta; testin kurallarına uygun olarak gerekli olduğu düşünüldüğünde, 5 ek test uygulanabilmektedir. Testte ölçülen beceri alanları şöyledir:

1. Sözel Kavrama: Kavrama, kavram oluşturma, sözel bilgi ve sözel ifade yetenekleri ile ilişkilidir. Her görev; işitsel uyaranı anlama, bellekteki bilgiye ulaşma, tepkileri sözel olarak ifade etme yeteneği gerektirir. Sözel bilginin yanı sıra, öğrenilmiş bilgi ve yetenekleri temsil eder. Dil ve kültür yeterliliği, okul başarısı hakkında fikir verir. Soyut ve somut sözel akıl yürütme; sözcükleri anlama ve kullanma; sağduyu, sosyal bilgi ve pratik konularda karar verme yeteneklerini ölçer.
2. Algısal Akıl Yürütme: Akıcı ve algısal akıl yürütme ve algısal organizasyonu ölçer. Her görev görsel algı ve organizasyon, görsel olarak sunulan materyali kullanarak akıl yürütme, idare etmeye(yönetmeye) ilişkin işlevlerde kullanılan yetenekleri gerektirir. Görevler görsel motor koordinasyon ve hız, görsel-uzaysal ve akıcı akıl yürütmeyi gerektirir. Sözel olmayan kavram oluşturma, algısal yetenekler, görsel işlemleme, odaklanma ve dikkat etme, kategorik ve soyut akıl yürütme, görsel görevlerde sözel ipuçlarını kullanma yeteneklerini ölçer.
3. Çalışma Belleği: Kısa süreli işitsel bellek, dikkat, konsantrasyon, çalışma belleğini ölçer. Her görev seçme ve izleme dikkati, zihinsel yönlendirme, sözel yeniden yapılandırma, hatırlama, sıraya koyma yeteneklerini gerektirir.
4. İşlemleme hızı: Zihinsel işlemleme hızını, harf-motor işlemleme hızını ölçer. Her görev, görsel algı ve organizasyon, görsel tarama, dikkatin kontrolü, gayretin sürdürülmesi, hız gibi çoklu motor tepkilerin verimli üretimini gerektirir. Kısa süreli sözel olmayan bellek, sözel olmayan sembolleri akılda tutma, ayrıntıları kısa sürede fark etme, görsel işlemleme hızı, seçici dikkat, görsel algı ve ince motor koordinasyon yeteneklerini ölçer.

Uygulama nasıl yapılır?

Testin değerlendirme süreci 3 görüşmeden oluşmaktadır: ön görüşme, test uygulaması, geribildirim görüşmesi. Ön görüşmede aileden çocuğun gelişimsel tarihçesi, aile yaşantısı ve okul durumu, test uygulamasına neden ihtiyaç duyulduğu ile ilgili bilgiler alınır. İkinci görüşmede, test uygulaması yapılır. Geribildirim görüşmesinde ise aile ile test değerlendirmesi paylaşılır. Aileler bu geribildirim görüşmesinde çocuğun norm değerlerine göre (yaşıtları arasındaki) durumuna ve kendi içinde güçlü ve geliştirilmeye açık becerilerine dair kapsamlı olarak bilgilendirilir. Test sonuçları ve uzmanın klinik gözlemleri, aileden alınan bilgilerle harmanlanarak, gerekli ise çocuğun özel eğitim, akademik destek ve/veya duygusal destek ihtiyaçlarına yönelik tavsiyelerde bulunulur. Kurumumuzda da süreç bu şekilde gerçekleşmektedir.

Uygulama bireysel olarak yapılır. Çocuk teste gelirken dinlenmiş, uykusunu almış, karnı tok ve motivasyon anlamında normal bir gününde olmalıdır. Rahat kıyafetlerin tercih edilmesi önerilir. Çocuğa uygulamayla ilgili “test, zeka testi, sınav” gibi sözcükler kullanılmamalı; bunun yerine bir çalışma yapılacağı söylenmelidir. Bunun yanında çocuğa “iyi yap, dikkatli yap, iyi dinle” gibi kaygı arttırıcı sözlerde bulunulmamalıdır. Çocuğa gerekli açıklamalar uygulama öncesinde uzman psikolog tarafından yapılır.

Tüm testin uygulaması yaklaşık olarak 2 saat sürmektedir. Ancak her çocuğun çalışma hızı ve motivasyon düzeyine bağlı olarak test süresi farklılıklar gösterebilmektedir. Eğer çocuk teste devam etmek istemez veya başka bir nedenle uygulama bir oturumda tamamlanamazsa test, başka bir günde ikinci oturumda tamamlanır.

Bu konuda bilinmesi gereken bir diğer bilgi WISC-4 testinin, ilk uygulamanın üstünden en az 1 yıl geçtikten sonra tekrar uygulanabileceği; aynı yıl içinde birden fazla kez uygulanamayacağıdır.

Değerlendirme nasıl yapılır? Rapor kimlerle, ne şekilde paylaşılabilir?

Testin değerlendirilmesi sadece test puanlarına bakılmaksızın davranışsal gözlemler, okul ve aileden alınan bilgilerle bütüncül olarak ele alınır. Test sayesinde çocuklar, test değerlendirilmesi esnasında hem normlara göre hem de kendi içlerindeki başarı dağılımına göre kapsamlı bir şekilde değerlendirilmektedir. Test sonuçları aileler, psikiyatr, okul rehberlik servisi, öğretmenler, RAM servisleri, özel eğitim kurumlarıyla paylaşılabilir.

Zeka değerlendirilmesi talebi çocuğun doktoru, terapisti ya da okulu tarafından yapılmış ise değerlendirme raporu ailenin bilgisi ve onayı dahilinde uzmana ya da kuruma ulaştırılır. Zihinsel becerilerin sürekli gelişen yapısından dolayı, WISC-4 raporu paylaşılırken- çocukları etiketlemeyi önlemek amacıyla- test skorları kesinlikle iletilmez. Çocuğun kendi yaş grubu içinde hangi yüzdelik dilimde olduğu, bunun ortalamaya göre ne anlama geldiği, güçlü ve geliştirilmeye açık yanları, klinik gözlemler ve öneriler iletilir. Test skorlarının yazdığı düz bir sayısal özetin aile ve/veya okulla paylaşılması etik değildir.

WISC-4 değerlendirmesi sonucu çocuğun norm tablosundaki durumuna ve kendi içindeki güçlü veya geliştirilmeye açık becerilerine göre; dikkat, dürtüsellik, hafıza, sıralama, planlama, öğrenme ile ilgili sorunlarını, varsa yetenekli olduğu alanları veya özel eğitim ihtiyacının olup olmadığını belirlemektedir. Ayrıca çocuğun test sırasındaki işbirliği, motivasyonu, zorlandığı anlardaki tutum ve duygu kontrolü, testi uygulayan uzmanın klinik gözlemleri çocuğun duygusal durumuna ve varsa duygusal sorunlarına dair de bilgi vermektedir. Sonuçlar ailelerin problemlerine çözüm olarak yorumlanır, çocuğun yararına odaklanılır. Değerlendirmeler aile ile paylaşıldıktan sonra, gerekli görülen geliştirici ve destekleyici faaliyetler varsa aileye önerilmektedir.

Uygulamanın sonucu ailelere ne kazandırır?

WISC-4 uygulaması, hazırlanan rapor aracılığıyla, çocuğun değerlendirilen alanlarda nasıl bir performans sergilediğini, hangi alanların güçlü yanları olduğu ve hangi becerilerinin desteklenmesinin onu olumlu yönde etkileyeceğini detaylı bir biçimde açıklar. Bu klinik ölçme aracı, çocuğun kapasitesinin ve yeteneklerinin farkına varılmasına ve yaşıtlarından ne kadar ileri veya ne kadar geri olduğunun saptanmasına, çıkarımlarda bulunulmasına yardımcı olacaktır. Bu çıkarımlar sayesinde uygun yöntem ve yönlendirmenin yapılması, çocuğun gelişimine ve bilişsel yeteneklerinin arttırılmasına yönelik desteklerin oluşturulmasına olanak sağlayacaktır.

Uygulanan bu ölçme aracı sayesinde çocuğun güçlü ve zayıf yönleri saptanmış olur. Güçlü yönleri konusunda çocuğun keşfedilmesine ve uzman tarafından ona yönelik bir programın belirlenmesine yardımcı olurken; zayıf yönlerinin saptanmasıyla ise çocuğun bu konuda gelişimini destekleyen bir yöntemin yine uzman tarafından belirlenip bu program eşliğinde var olan zayıf yönlerinin geliştirilmesinde ve çözülmesinde olanak sağlayacaktır.

Çocuğun performansına ek olarak, gelişim öyküsü ve uygulama sırasında gözlemlenen davranışlarının klinik olarak yorumlanmasıyla oluşturulan öneriler kısmında, hem ebeveynlere hem de okula yönelik olacak şekilde çocuğun zeka ve psikolojik gelişimini destekleyecek tavsiyeler ve gerekli yönlendirmeler bulunmaktadır.

Neden WISC-R değil de WISC-IV yaptırılmalı?

WISC-4, WISC-R’ın güncellenmiş halidir. WISC-4’te yeni beceri kümeleri eklenmiş, dolayısıyla test sayısı arttırılmıştır. WISC-R testinin Türkiye’deki norm çalışması 1984 yılında yapılmıştır. Aradan geçen 30 yıldan fazla süreçte eğitim ve teknoloji alanındaki gelişmeler ve çocukların daha fazla uyaranla karşı karşıya gelmesi sonucunda, toplumun ortalama zeka testi puanları artmıştır. Dolayısıyla 1984’ten kalma normlarla 21. yüzyıl çocuk ve gençlerine WISC-R testi uygulandığında, çocuğun performansı olduğundan yüksek olarak saptanmaktadır. Dolayısıyla bugün WISC-R ile çıkan yüksek sonuçlar, düşünüldüğü kadar “parlak” zekanın göstergesi olmayabilir. Sonuç olarak birçok çocuk kendi becerilerinin üstünde bir beklentiye maruz kalmaktadır. WISC-4 zeka testini yaptırmak, ailelere çocuklarının bilişsel becerileri hakkında daha kapsamlı, güncel ve iyi bir fikir sunacaktır. WISC-R normlarının güncel olmaması nedeniyle çocukları bu testle değerlendirmek artık sağlıklı ve etik değildir.

WISC-IV’ü kimler uygulayabilir?

WISC-4 Zeka Testi, sadece Türk Psikologlar Derneği tarafından verilen WISC-4 Uygulama Sertifikası’na sahip uzman psikologlar tarafından uygulanabilir.

Kurumumuzda WISC-4 uygulaması, Türk Psikologlar Derneği’nde test eğitimini tamamlamış uzman psikologlar tarafından yapılmaktadır. Kurumumuzda, testin uygulamasının ardından çocuğun seviyesine uygun olarak yapılan yönlendirme ve danışmanlık hizmeti de verilmektedir.