CAS (Cognitive Assessment System/ Bilişsel Değerlendirme Sistemi), PASS teorisini temel alır. PASS teorisine göre yeni bir bilgi öğrenmek için Planlama, Dikkat, Ardıl ve Eş zamanlı bilişsel işlemlere ihtiyaç duyarız. CAS testi de bu bilişsel işlev alanların ölçülmesini sağlayan, 5-17 yaş arasındaki bireylere uygulanan bir zeka testidir. 4 ölçek, 12 alt testten oluşmaktadır. Testin uygulanması ortalama 75 dakika sürmektedir. CAS testi okuma-yazma bilmeyen çocuklar için de uygundur.
Test sonucunda çocuğun güçlü ve zayıf bilişsel becerileri tespit edilerek çocuğun güçlü yönleri desteklenerek geliştirilebilir var ise zayıf yönleri güçlendirilerek ortaya çıkabilecek akademik güçlükle karşılaşması önlenebilir. Testin yorumlanmasının ardından, dilerseniz uzmanlarımızdan çocuğunuzun bilişsel becerilerine yönelik program oluşturulmasını talep edebilirsiniz. Böylece, PASS Bilişsel Müdahale Programı kullanılarak, çocuğunuzun ileride karşılaşabileceği okuma, yazma, matematik işlem becerisi gibi akademik zorluklar için erken müdahalede bulunulabilir.
⮚ CAS Testinin Ölçtüğü Beceri Alanları Nelerdir?
1) Planlama
Planlama, çocukların karşılarına çıkan problemler için çözümler üretip, bu çözümler arasından en uygununu seçerek uyguladığı, uygulama esnasında gerektiğinde seçtiği çözümü değiştirdiği ve değerlendirdiği zihinsel bir süreçtir.
CAS Planlama Ölçeği ile değerlendirilen bilişsel işlemler şu şekildedir:
• Bir göreve yönelik stratejilerin oluşturulması ve oluşturulan stratejilere yönelik planlamanın yapılarak uygulanabilmesi. Çocuğun üzerinde çalıştığı görevin zorluk derecesine veya kullandığı stratejinin işlevselliğine göre stratejilerde değişiklik yapıp yapmaması, planının etkililiğini kontrol edebilmesi, farkındalık düzeyi ile stratejiyi yeniden düzenleyebilmesi, çocuğun kullandığı yöntemin faydasını değerlendirmesi, faaliyetlerin organizasyonunu yapabilmesi, dikkat ve motivasyona bağlı dürtü kontrolü, dikkatli düşünmeksizin harekete geçme dürtüsünü kontrol etmesi.
2) Dikkat
Dikkat, çocuğun belirli uyarıcılar üzerinde seçici bir şekilde odaklanıp diğer çeldiricilere tepki vermesini engelleyen ve belirli bir aktiviteye yönlendirilmiş konsantrasyonu ifade eden zihinsel bir işlemdir.
CAS Dikkat Ölçeği ile değerlendirilen bilişsel işlemler şu şekildedir:
• Çocuğun bir görevde belirli bir uyarıcı üzerinde seçici olarak odaklanabilmesi ve ayırt edebilme becerisi, temel noktaya, önemli bilgiye odaklanabilmesi, bir çalışma boyunca kendi dikkatini organize edebilmesi ve çalışma içinde dikkatini yönlendirebilmesi, görev süresince dikkatteki devamlılık performansı yani dikkatini sürdürebilmesi, göz ardı edilmesi zor/dikkat dağıtıcı uyaranlara karşı ( ses, gürültü, hareket) gösterilen direnç ve pek çok dikkat dağıtıcı faktörün içinde amaca yönelik belirli bir hedefe yönelebilmesi.
3) Eşzamanlı Bilişsel İşlem
Çocuğun birden fazla farklı uyaranı aynı anda ele alabildiği ve ilişkilendirebildiği, parçalardan bir bütün oluşturabildiği zihinsel işlemlerdir.
CAS Eşzamanlı Bilişsel İşlemler Ölçeği ile değerlendirilen bilişsel işlemler şu şekildedir:
• Çocuğun kelime ve cümlelerden bir fikir bütünlüğü oluşturması, kelimeler arasındaki ilişkileri anlayabilmesi, sözel ifadedeki kelime vurgusunu anlama becerisi, aynı anda birden fazla şeyi görebilmesi ve aralarında bağlantı kurabilmesi, harfleri birleştirip kelime oluştururken parça bütün ilişkisini kurabilmesi (okuma-yazma becerisinde en etkin zihinsel süreçtir), parçalar arasında örüntü kurabilme becerisi, benzerlikten yararlanarak akıl yürütmesi, çocuğun görev ile ilgili yönerge alması ve görev süresince yönergeyi takip edebilmesi, verilen yönerge ile mekan ve konumu algılayabilme ve değişikliği kavrayabilme becerisi, görsel bir şekli hafızada tutabilme ve bunu yeniden kullanabilme(modelleme becerisi), fotografik hafızası
4) Ardıl Bilişsel İşlem
Ardıl bilişsel işlemler, uyaranları zincire benzer bir şekilde ve özel bir sıra haline getiren zihinsel işlemler olarak tanımlanmaktadır.
CAS Ardıl Bilişsel İşlemler Ölçeği ile değerlendirilen bilişsel işlemler şu şekilde sıralanmaktadır;
• Çocuğun ardışık bir kelime serisindeki birbirinden bağımsız sesleri doğru telaffuz edebilmesi, anlamsız kelime dizilimlerini kavrayabilmesi, çocuğun planlanan görevi belirli bir düzende yapabilmesi, konuşma becerisinin organizasyonu, sözel uyaranları bir bütün içerisinde organize edebilme ve unutmadan geri çağırabilme becerisi (işitsel hafıza), çocuğun anlamsal bir bütünlüğü olmayan sesleri/cümleleri kavrayabilmesi ve kısa süreli hafızada etkin bir biçimde tutabilmesi ardından seri bir şekilde sıralayabilmesi, seslerin ardışık bir şekilde algılanması ve sesler ile düzen oluşturulması (ritmik algı)
⮚ CAS Testinin Uygulama ve Kullanım Alanları
CAS, 5-17 yaş aralığındaki çocuklarının bilişsel işlemlerdeki yeterliliğini ve düzeyini belirlemek amacı ile geliştirilmiştir. CAS ayrıca aşağıdaki durumların değerlendirilmesi amacı ile de kullanılmaktadır.
● Dikkat Sorunları, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Değerlendirilmesi
CAS, sahip olduğu Dikkat ve Planlama ölçekleri ile dikkat sorunları, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun altında yatan bilişsel işlemlerin değerlendirilmesi için uygun bir araçtır.
● Özel Öğrenme Güçlüğü (Disleksi) Olanların Değerlendirilmesi
CAS, sahip olduğu Eşzamanlı ve Ardıl Bilişsel İşlemler ölçekleri ile özel öğrenme güçlüğünün altında yatan bilişsel işlem fonksiyonlarının değerlendirilmesi için uygun bir araçtır. Okuduğunu anlama ile ilgili zorlukların belirlenmesinde kullanılır.
● Üstün Zekalı Çocukların Değerlendirilmesi
CAS, bilginin algılanması için gereken bilişsel fonksiyonları geniş kapsamlı şekilde değerlendirir. Bu nedenle, diğer geleneksel zeka testleriyle ölçülemeyen, farklı zihinsel alanlarda yüksek performans gösteren üstün zekalı çocukların belirlenmesi için de uygun bir araçtır.
● Başarının Önceden Kestirilmesi
Dört CAS ölçeğinin her biri akademik performansın özel alanlarındaki başarı ve başarısızlıklarla ilişkilidir. Tam Ölçek Standart Puanı, temel başarının önceden belirlenmesinde en iyi göstergedir. Dört CAS ölçeğinin her birine ait standart puanlar da akademik performansın özel alanları ile ilişkilidir.
● Duygusal / Davranışsal Problemleri Olanların Değerlendirilmesi
CAS, sahip olduğu Planlama ölçeği ile çocukların duygusal özellikleri, davranış kontrolü, dürtüsellik ve sosyal hayata uyuma ilişkin durumu hakkında oldukça kapsamlı bir şekilde bilgi verir.
● Planlama Problemleri Olanların Belirlenmesi
CAS planlama alt testleri, çocuğun yeni karşılaştığı durumları organize etme ve buna uygun stratejiler üretme becerilerini ölçer. Ayrıca bu yeni duruma uygun şekilde davranışlarını düzenleme becerilerinin değerlendirilmesinde uygun bir araçtır.
● Zihinsel Engelli Olanların Değerlendirilmesi
CAS testi iki farklı açıdan zihinsel engelli olan çocukların belirlenmesinde önem taşır. Birincisi, eğitim yoluyla sonradan öğrenilen bilgilere çok az ihtiyaç duyulduğu için çocuk değerlendirilirken bilgi eksikliği sebebiyle başarısız olmayacak ve elde edilen puanlara çocuğun akademik beceriden sıyrılmış temel zihinsel performansı yansıyacaktır. İkincisi, CAS testi birçok farklı bilişsel fonksiyonları değerlendirebildiği için ayırıcı tanının fark edilmesine olanak sağlar.
● Travmatik Beyin Hasarı Olanların Değerlendirilmesi
CAS testi beyin hasarı olan çocukların dürtü kontrolü, organizasyon, problem çözme, planlama ve dikkat gibi alanlarda yaşadığı sorunların değerlendirilmesi için uygun bir araçtır.
Özetle CAS Testi;
1-) Öğrenme güçlüğünün (Disleksi, Diskalkuli, Disgrafi)
2-) Dikkat eksikliğinin veya Hiperaktivitenin
3-) Zihinsel Üstünlük veya Engelliliğin
4-) Çocuğun güçlü ya da zayıf olduğu bilişsel özelliklerinin (yetenekler vb.)
5-) Uyaran eksikliğine bağlı öğrenme güçlüğünün
6-) Nörolojik ve psikolojik tanıların
tespit edilmesi ve uzmanlar tarafından eğitim veya müdahale programlarının düzenlenmesi amacıyla uygulanır.
Teste gelmeden önce çocuğun dinlenmiş, uykusunu almış, karnı tok ve motivasyon anlamında normal bir gününde gelmesi önerilir. Ayrıca kaygı, gerilim, endişe ve tehdit algısına neden olabileceğinden çocuğa zeka testine götürüldüğü de söylenmeden uygun bir açıklama yapılmalıdır.
⮚ Test Sonucu ve PASS Bilişsel Müdahale Programı
Test sonucunda çocuğun güçlü ve zayıf bilişsel becerileri ortaya çıkarılmış olur. Testin yorumlanmasının ardından, uzmanlarımız tarafından çocuğunuzun bilişsel becerilerine yönelik program oluşturulmasını talep edebilirsiniz. Böylece, PASS Bilişsel Müdahale Programı kullanılarak, çocuğunuzun ileride karşılaşabileceği okuma, yazma, matematik-işlem becerisi gibi akademik zorlukları için de erken müdahalede bulunulabilir.
Peki PASS teorisi nedir?
PASS (Planning-Attention-Simultaneous-Successive)
“PASS Teorisi” ile temellendirilmiş bu bilişsel müdahale programı uygulaması sırasında bir öğrenci sahip olduğu stratejik yaklaşımlar sayesinde yeri geldiğinde akıllıca çözümler üreterek yaşadığı sosyal durumlara uygun olan bilişsel davranışı seçebilmekte ya da akademik içerikli bir probleme çözüm üretebilme becerisini sergileyebilmektedir. Bir öğrenci tanımlanan bu bilişsel işlemi kullanırken PLANLAMA olarak kavramsallaştırılmış olan bir bilişsel işlem alanını aktif kullanmaktadır. Bu bilişsel işlem alanında söz konusu faaliyetlerde performans düşüklüğü sergilediğinde ise bu bilişsel işlem performansını destekleme amaçlı teknikler öğrenmektedir. Bunun için o öğrencinin bilişsel farkındalığının yüksek olması hedeflenir. Yaşam içinde alternatifli düşünebilmek için yaratıcı düşünme becerisine, ürettiği alternatif düşünceler içinden en etkin olanı seçebilmesi ve seçiminde doğru karar verebilmesi için yargısal düşünme becerisine ve ne yaptığının farkında olduğunu ve bilişsel farkındalık performansının da düzeyini yansıtan stratejik düşünme becerisine sahip olması gerekir. Organizasyonel tepkiler bütünü olarak kavramsallaştırabileceğimiz bir bilişsel işlem olan planlamayı temel alarak hazırlanmış bir eğitim programı bu üst düzey düşünme becerilerinin birlikte kullanımını sağlamayı amaçlar ve beynin bütüncül (holistik) çalışması sonucunda öğrencinin akılcı çözümlere varmasına ve çıkarımlar yapmasına yardımcı olacak bir yaklaşım sunar. Bu yaklaşımla öğrencinin yaşadığı sosyal durumlara ya da akademik içerikli problemlere ilişkin benzer ve farklı durumları tanıma ya da tanımlama becerisini kazanması hedeflenir. Planlama, PASS Teorisi ile organizasyonel tepkiler bütününü oluşturan ve nöropsikolojik olarak da frontal bölge aktivasyonu olarak tanımlanan bir bilişsel işlemdir.
Özetle öğrencinin yeni karşılaştığı problem durumlara çözüm üretme adına strateji kullanmasını gerektiren bilişsel işlem “Planlama”dır, Planlamaya dayalı bilişsel işlemin gerçekleşebilmesi için stratejik düşünme becerisi kadar strateji üretmede gerekli olan yaratıcı düşünmenin gelişimi de hedeflenmektedir. Bu amaçla öğrencilerde odaklanma becerisi ile kendini kontrol, kendini değerlendirme ve bilişsel farkındalığı geliştirme öncelikle geliştirilmelidir. Özellikle “Hiperaktivite ve Dikkat Eksikliği”nde ve her türlü ciddi duygusal rahatsızlıkları olan öğrencilerin değerlendirilmesinde de yardımcı olabilecek bilgiler sağlar. Bu öğrencilerin davranış kontrolü, diğer kişilerle yaşadıkları sosyal problemleri ve dürtüsellikle ilgili olarak yaşadıkları güçlüklerin çözümü içinde etkin stratejiler kazanmaları konusunda yönlendirici faaliyetler planlanır. Programda planlamaya dayalı bilişsel işlemlerin önemi vurgulanırken öğrencilerin otokontrol becerilerini geliştirici aktiviteler üzerinde durulmaktadır. Bu yolla sosyal durumlara uygun istendik davranışların kazanımı da mümkün olacaktır. Bu yönüyle planlamaya dayalı bilişsel işlem akademik içerikli problemlerin çözümüne ilişkin becerilerde olduğu kadar sosyal içerikli problem durumlara çözüm üretmede de gereklidir. Bilişsel içerikli sosyal beceri eğitimlerinde özellikle istendik davranışlara ilişkin bilişsel farkındalık oluşturulması gerekmektedir.
DİKKAT, bireyi belirli uyarıcılar üzerinde seçici bir şekilde odaklayan ve rekabet halinde olan diğer uyarıcılara da tepki vermeyi engelleyen zihinsel bir işlemdir. Eğitim programının içeriği oluşturulurken öğrencilerin herhangi bir akademik içerikli uyaran karşısında dikkatinin başka uyaranlar tarafından etkilenmesine izin vermeyeceği, üstelik bu bilişsel işlemin belirli bir sürede ve hızda pratik olarak yapıldığının gözlenebileceği aktiviteler seçilmiştir. Bu aktiviteler sözel performans gerektiriyor ise öğrencinin konu bütünlüğünde kalabildiği ifadesel dikkat çalışmaları, odaklanma sırasında belirli bir sürede ve çeşitli işlemlerde geçerek sonuca ulaşmayı gerektiren algısal dikkat faaliyetleri ve dikkatteki devamlılık çalışmaları özel olarak planlanmıştır. Bu aktiviteler sırasında öğrencinin kendi hatasını kendisinin tespit edebileceği etkinlikler hazırlanmıştır. Bu programın içinde pratik düşünme becerisini geliştirme teknikleri yaygın olarak kullanılmıştır.
Özetle öğrenme ortamında optimum “Uyarılma” düzeyi ve “Dikkat” ile başlayan bilişsel süreç akademik becerilere yansımaktadır. Uyarılma (Arousal), Seçici Dikkat (Selective Attention) ve Dikkatteki Devamlılık (Sustained Attention) olarak bilinen dikkat bileşenleri global içerikli faaliyetlerle desteklendiğinde öğrencilerin akademik performanslarını da etkilemektedirler.
EŞZAMANLI Bilişsel İşlem: Beyinlerimiz zihinsel bir dosya dolabı gibidir. Düzenli bir şekilde gözlemlediklerimizi birçok özelliğine göre depolamak ister. Örneğin, istendik davranışlar ve istendik olmayan davranışlar için zihinsel dosyalarımız vardır. Nesne, olgu ve olayları karşılaştırmanın düşünme süreci içindeki bilişsel davranış biçimi ise gözlemlediğimiz şeylerdeki benzerlik ve farklılıklara bakmayı becermeyi içerir. Öğrencinin bilgiyi sorgulama becerisi kazanabilmesi için; olgusal olanla olmayanı, kesin olanla olmayanı, genel olanla özel olanı, ilgili olanla olmayanı, kendisi ile diğerlerinin bakış açısındaki benzer ve farklı olanı, birbiri ile ilişkili olanı, neden ile sonucu ve doğru olanla yanlış olanı ayırt etmesini sağlayıcı teknikleri kullanma becerisi kazanması hedeflenmelidir. Bilginin işlenmesini gerektiren bu bilişsel süreç “Kristalize Zeka (Crystallized Intelligence)” olarak tanımlanmaktadır. Eşzamanlı Bilişsel İşlemler, bireyin ayrı uyaranları tek bir bütün veya grup halinde birleştirdiği zihinsel işlemlerdir. Eşzamanlı işlemlerin temel yönü, ayrı öğelerin hepsinin bir kavramsal bütün içinde ilişkilendirmesi ve verilenlerden yola çıkarak istenilen bir sonuca varılabilmesidir. Eğitim programının içeriği oluşturulurken bir tema bütünlüğü içinde ele alınan bilgilerin analitik olarak ilişkilendirilmesinin gerekli olduğu etkinlikler ile zengin bir hayal gücünün alt yapısını oluşturacak uzam algısı, sözel-uzamsal algı ve fotografik hafızanın etkin kullanımını gerektiren faaliyetlere yer verilmiştir. Bu yolla başta analitik düşünme becerisi olmak üzere üst düzey düşünme becerilerinin etkin bir şekilde kullanımı için çalışmalar yapılmıştır.
Özetle Eşzamanlı bilişsel işlemin bileşenlerinin tanımlanması genel olarak; “uzamsal beceriler ve imgelem (Spatial Skills and Imagery)”, “anlamlandırma (Semantic Processing)”, “muhakeme (Reasoning)” gibi bilişsel işlevler aracılığıyla oluşmaktadır. Bu bilişsel işlevlerdeki farklılaşma öğrencilerin öğrenme şekillerini de belirlerken ayrıca performans kaybı durumunda öğrenme problemi olan çocukların ayırıcı tanı özellikleri için (görsel hareki koordinasyon ya da görsel algı vb. gibi) ipucu oluşturmaktadırlar. Bu özelliklerin iyi analiz edilmesi öğrenme problemlerine (disleksi, disgrafi, diskalkuli, garden variety vb.) müdahalede yol gösterici olmaktadır.
ARDIL Bilişsel İşlemler ise uyaranları zincire benzer bir şekilde ve özel bir sıra haline getiren zihinsel işlemler olarak tanımlanmaktadır. Eğitim programının içeriği oluşturulurken birbiri ile ilişkilendirilmede zorluk yaşanılan ve ezberleme riski taşıyan bilgilerin ardışık olarak birbiri ile ilişkilendirildiği stratejik yaklaşımlardan oluşan ve hafızaya düşen yükü hafifletmeye çalışan etkinliklere yer verilmiştir.
Hafızanın etkin kullanım alanı ile ilgili bilişsel işlem; Ardıl (Successive)bilişsel işlemler olarak tanımlanmaktadır. (Kısa süreli hafıza ve analitik düşünme becerisinin en önemli bileşenleridir). Ardıl bilişsel işlem bilgilerin zincir benzeri bir düzen oluşturarak bir fikir yumağına dönüşümü için gereklidir. Bu işlem sırasında fikir uçuşmasının engellenmesi özellikle etkin bir hafıza kullanımını gerekli kılmaktadır.
PASS Teorisi ile temellendirilmiş bu eğitim programı “Gelişimsel Değişim Faaliyetleri” ile öğrencilerin hem bilişsel işlem performansları arasındaki eşgüdümsüzlüğün ortadan kalkması amaçlarken aynı zamanda bilişsel işlem alanlarının ve akademik becerilerinin gelişimine katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Söz konusu çalışmalar için referans alınan ilk grup temel değişkenler PASS Teorisi ile tanımlanan bilişsel işlemler iken ikinci grup temel değişkenler ise akademik beceriler ve onların gelişiminde izlenen doğal süreçlerdir.
